|
Mózgowe porażenie dziecięce jest to przetrwałe (tzn. że objawy kliniczne są obecne przez całe życie) zaburzenie czynności ruchowych i postawy spowodowane nie postępującym ( w rozumieniu działania czynnika sprawczego a nie obrazu klinicznego- ten bowiem zmienia się z wiekiem, ponieważ mózg dojrzewa, a dzięki plastyczności toczą się w nim procesy wyrównawcze) procesem patologicznym dotyczącym niedojrzałego mózgu.
Obecnie istnieje tendencja do przesuwania granicy postawienia rozpoznania na drugi rok życia i później. Częstość występowania m.p.dz. szacuje się na 1,5-2,5 na 1000 żywo urodzonych dzieci.
Z kolei K. Szymańska określa mózgowe porażenie dziecięce jako pojęcie obejmujące grupę nie postępujących lecz często zmieniających się zespołów ruchowych będących następstwem uszkodzenia lub zaburzenia rozwojowego mózgu we wczesnym stadium jego rozwoju.
Przyczyny powodujące m.p.dz. dzielimy w zależności od czasu zadziałania czynnika uszkadzającego. Dzielimy je na:
1. Czynniki prenatalne:
- Wady OUN
- Przedwczesny poród
- Infekcje wewnątrzmaciczne (TORCH)
- Czynniki genetyczne (głównie w postaci móżdżkowej)
2. Czynniki perinatalne:
- Stany niedotlenieniowo - niedokrwienne
- Hiperbilirubinemia
- Hipoglikemia
3. Czynniki postnatalne:
- Po napadach drgawkowych
- Choroby naczyniowe
Powstawaniu tych zaburzeń sprzyjają następujące czynniki ryzyka:
1. Ze strony matki:
- Cukrzyca
- Choroby tarczycy
- Długotrwałe podawanie estrogenów
- Ekspozycja matki na substancje toksyczne
- Ciąża mnoga
2. Czynniki płodowe noworodkowe:
- Zahamowanie rozwoju wewnątrzmacicznego
- Rzucawka porodowa
- Drgawki noworodkowe
- Krwawienie wewnątrzczaszkowe
- Przewlekły stan niedotlenienia
- Przewlekła choroba płuc
- Policytemia
- Czynniki prawdopodobne - Apgar poniżej 3 punktów w ciągu 5 minut lub poniżej 5 punktów w ciągu 10 minut
W literaturze fachowej istnieje wiele klasyfikacji mózgowego porażenia dziecięcego, jednak najbardziej przyjął się podział Ingrama. Wyróżnia on:
- Porażenie połowicze, które stanowi wynik zadziałania zarówno z czynników prenatalnych ( zatory, krwawienia), jak i perinatalnych (niedotlenienie). Rozpoznawane jest około 3- 4 miesiąc życia zazwyczaj przez matkę, która widzi stałą asymetrię ruchów i ułożenia kończyn, zwłaszcza kończyny górnej. W badaniu neurologicznym jako wczesny objaw tej postaci m.p.dz. stwierdza się asymetrię w odruchu Moro i odruchu chwytnym kończyny górnej. Ujawnia się także jednostronne wygórowanie odruchów głębokich po stronie porażenia połowiczego. Około 5- 7 roku życia u połowy tych dzieci pojawiają się ruchy pląsawicze, a u jednej czawartej zaburzenia czucia o charakterze korowym, tj. czucia, ułożenia, ruchu. Rozwój umysłowy większości tych dzieci jest prawidłowy. Niestety często występują tutaj napady padaczkowe częściowe o różnym charakterze.
- Obustronne porażenie połowicze m.p.dz. dotyczy w głównej mierze patologii prenatalnej (przewlekły stan niedotlenieniowo- niedokrwienny płodu), łączy się również z zaburzeniami rozwojowymi OUN. Cechuje ją większe nasilenie objawów spastycznych w kończynach górnych niż dolnych. Ten typ należy do najcięższych postaci mózgowego porażenia dziecięcego. Towarzyszą mu objawy głębokiego upośledzenia umysłowego, różne formy padaczki, w tym napady zgięciowe Westa, prawie stałym objawem są zaburzeniarzekomoopuszkowe (trudności w karmieniu i upośledzenie rozwoju mowy). Postęp ruchowy jest bardzo powolny, wiele dzieci nie wychodzi poza etap leżenia na plecach.
- Obustronne porażenie kurczowe m.p.dz. Postać ta wiąże się z patologią okołoporodową. 50% obarczonych nią dzieci to wcześniaki, stąd objawy kliniczne w początkowym okresie życia są trudne do dostrzeżenia. Rozpoznanie choroby rzadko ustala się przed 9 miesiącem życia. W tym zespole niedowład kończyn dolnych jest wyraźnie silniejszy niż kończyn górnych. Rozwój umysłowy większości tych dzieci mieści się w granicach normy, rzadko zdarza się głębokie upośledzenie. Z zaburzeń towarzyszących należy wymienić- zaburzenia słuchu, mowy-dyzartria, wzroku - zez.
- Postać móżdżkowa m.p.dz. należy do najrzadziej spotykanych form m.p.dz. (5-10%). Wiąże się je najczęściej z przedporodowym uszkodzeniem OUN, rozpatruje się również udział czynnika genetycznego. Charakterystyczną cechą tej postaci jest występowanie uogólnionej wiotkości w okresie niemowlęcym, znaczne opóźnienie rozwoju reakcji prostowania. Intelektualnie dzieci rozwijają się prawidłowo, jedynie zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej mogą utrudniać naukę w szkole.
- Postać pozapiramidowa m.p.dz. związana jest najczęściej przyczynowo z chorobą hemolityczną noworodka, stanami hipoksemicznymi. Obecnie, ze względu na możliwość wczesnej diagnostyki i przeprowadzenie transfuzji wymiennej, tę postać kliniczną m.p.dz. obserwuje się coraz rzadziej. Często u dzieci z tą postacią obserwuje się niedosłuch lub głuchotę.
- Postacie mieszane m.p.dz. charakteryzują się występowaniem zaburzeń neurologicznych, łączących w sobie objawy dwóch lub więcej postaci m.p.dz.
Reasumując można stwierdzić, że mózgowemu porażeniu dziecięcemu mogą towarzyszyć:
- Zaburzenia dotyczące narządu wzroku (zez), słuchu
- Deficyty neurorozwojowe
- Padaczka
- Upośledzenie umysłowe
- Zaburzenia mowy
Ponadto wśród objawów towarzyszących można wymienić:
- Zaburzenia połykania
- Refluks żołądkowo - jelitowy
- Zaburzenia wchłaniania
- Zaparcia
- Przykurcze stawowe i skoliozę, która często wymaga postępowania chirurgicznego
Najwłaściwszą metodą oceny rozwoju psychoruchowego niemowlęcia jest porównywanie jego osiągnięć na danym etapie życia do ogólnie przyjętych norm rozwojowych (norma- przyjęta wartość na skutek badań weryfikacyjnych, określamy ją na krzywej Gaussa). Stąd przytoczenia wymaga tutaj wzorzec rozwoju, który obejmuje:
- 3 miesiąc życia - dziecko w pozycji na brzuchu unosi głowę i opiera się na przedramieniach
- 4 miesiąc obserwujemy pływanie- ruchy rąk i nóg
- 5 miesiąc- podpiera się na otwartych dłoniach, w ułożeniu na brzuchu, aktywnie obraca się z boku na bok i przechodzi z położenia na brzuchu do położenia na plecach
- 6 miesiąc do podparcia w położeniu na brzuchu wystarczy mu już jedna ręka, a drugą potrafi unieść do zabawki, aktywne obracanie z pleców na brzuch
- 7 miesiąc obraca się całym ciałem tzw. pełzanie
- 8 miesiąc (koniec)- pełza na brzuchu do tyłu
- 9 miesiąc pełza do przodu (zaczyna raczkować)
- 10 miesiąc kołysze się na czworakach
Rozwój siadania
- koniec 6 miesiąca siada przy niewielkiej pomocy, unosi głowę, bawi się stopami
- 8 miesiąc siada, samo się podciąga
- 9 miesiąc siedzi dobrze
- koniec 10 miesiąca dobrze siedzi na krześle
- koniec 11 miesiąca dalsza stabilizacja siedzenia
Rozwój stania i chodzenia
- do 6 miesiąca okres fizjologicznej astalii (dziecko nie wie po co ma nogi)
- koniec 7 miesiąca podciągnięte do pozycji stojącej stoi przez moment, trzymane tylko za ręce
- 9-10 miesiąc dziecko wstaje (stoi)
- 10 miesiąc chodzi bokiem przy łóżeczku
- 12 miesiąc idzie do przodu (norma 12-15 miesiąc)
Rozwój chwytania i koordynacji rąk
- noworodek chwyta odruchowo podawane mu przedmioty, palec
- 2 miesiąc trzyma grzechotkę - odruch chwytny
- 5 miesiąc chwytanie świadome- tzw. małpi chwyt
- 7-8 miesiąc zaczyna się chwyt z kciukiem (nożycowy - chwyt w płaszczyźnie ręki)
- od 8-9 miesiąca- chwyt obcęgowy- przeciwwstawny kciuk do całej reszty palców
- 9 miesiąc zaczyna się chwyt pęsetowy- kciuk do palca wskazującego, dojrzały chwyt
Dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym wymaga wielospecjalistycznej opieki, współpracy: pediatrów, neurologów, ortopedów, logopedów, rehabilitantów, pedagogów, psychologów, audiologów, okulistów. Sukcesem w leczeniu mózgowego porażenia dziecięcego nie będzie wyleczenie, ale zminimalizowanie zaburzeń ruchu i postawy w celu osiągnięcia jak największej samodzielności dziecka.
Rehabilitacja dzieci z m.p.dz. jest procesem złożonym. Na jej potrzeby wypracowano lub przystosowano wiele rozmaitych metod postępowania, w których chodzi o pobudzenie rozwoju neuroruchowego i poprawę funkcjonalną. W tych metodach zawsze chodzi o aktywne leczenie, za pomocą którego staramy się usprawnić przede wszystkim funkcje ruchowe dziecka, ukształtowując jego prawidłowe wzorce ruchowe w zakresie czynności postawno- lokomocyjnych. Należy pamiętać również o tym, że równolegle poprzez ćwiczenia ruchowe oddziaływujemy na inne składowe rozwoju psychomotorycznego (np. koordynację wzrokowo- ruchową czy kontakty społeczne.
Do najczęściej stosowanych metod rehabilitacji dzieci z m.p.dz. należą:
Metoda J.Ayres- zwana metodą SI, czyli integracji sensorycznej
Jej cel stanowi poprawa procesów nerwowych i organizacji reakcji adaptacyjnych. Głównym zadaniem jest dostarczenie kontrolowanej liczby bodźców sensorycznych w taki sposób, aby dziecko spontanicznie formułowało reakcje adaptacyjne poprawiające integrację tych bodźców. Poprzez terapię SI koryguje się nieprawidłowości w zakresie postawy, koordynacji ruchowej, mowy, percepcji wzrokowej, słuchowej i funkcji poznawczych.
Metoda Glenna Domana
Metoda ta powstała w wyniku działalności fizjoterapeuty Glenna Domana. W 1976 roku założył on Instytut Faya w Filadelfii (tzw. Instytut Budowania Ludzkich Możliwości).
W metodzie tej wychodzi się z założenia, iż na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najważniejszych obszarów, służących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk.
W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu, przyjęła zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu koncepcję inteligencji. Zaznacza się przy tym, że mózg rośnie i wtedy doskonale się rozwija, gdy poza jego indywidualnymi możliwościami maksymalnie zapewnia mu się ze strony otoczenia wszystkie możliwości dla rozwoju ruchu, mowy, zdolności manualnych.
Metoda Domana wyróżnia cztery bloki rozwojowe, w ramach których dokonuje się usprawnienie. Wymienia się zatem:
- Blok rozwoju fizjologicznego, w zakresie którego proponowane jest spożywanie dużej ilości witamin.
- Blok rozwoju intelektualnego zmierzający do ciągłego doskonalenia intelektu, dzięki przekazowi „bitów inteligencji”.
- Blok rozwoju społecznego przygotowujący do życia w społeczeństwie poprzez podanie zasad i norm współżycia społecznego i troskę o rozwój emocjonalny.
- Blok rozwoju fizycznego zakładający osiąganie doskonałości fizycznej za pomocą pełzania, raczkowania, poprawnego chodzenia, ćwiczeń gimnastycznych.
Usprawnianie metodą Domana stanowi zatem bodźcowanie mózgu odpowiednimi sygnałami. Dzięki np.wielosensorycznej stymulacji następuje rozwój poszczególnych zmysłów: dotyku, smaku, wzroku, słuchu.
Metoda Castillo - Morales
Metoda ta zwana jest stymulującą terapią ustną. Reguluje ona motorykę mięśni ustno- twarzowych oraz integruje kompleks ustno- twarzowy z motoryką całego ciała. Metoda ta polega na oddziaływaniu na mięśnie zaangażowane w procesy mowy (czyli mięśnie oddechowe, mięśnie twarzy, języka, gardła, krtani, i klatki piersiowej) poprzez odpowiednie manipulacje terapeutyczne. Pozwalają one znormalizować napięcie wymienionych grup mięśniowych i skoordynować proces mowy z oddechem. W trakcie tej terapii stosuje się specjalne płytki zaopatrzone w czopy pobudzające język do aktywności. Dzięki temu ulegają wzmocnieniu mięśnie języka i poprawia się symptomatyka otwartych ust, co przeciwdziała wydzielaniu się śliny „wystawianiu” języka, a tym samym zmienia korzystnie fizjonomię dziecka.
Metoda B. I K. Bobath
Zmierza do zahamowania nieprawidłowych odruchów postawy oraz do normalizacji napięcia mięśniowego i jego rozkładu. Wyzwalane tą metodą ruchy czynne są początkowo odruchami automatycznymi, ale powtarzane nieświadomie, wielokrotnie, stanowią bazę dla późniejszych prawidłowych ruchów dowolnych. Ćwiczenia dobiera się indywidualnie, zgodnie z rozwojem ruchowym dziecka. W trakcie ich wykonywania stymuluje się odruchy pożądane, rozluźniające napięte mięśnie, eliminując równocześnie wadliwe wzorce.
Pamiętać należy, że każde dziecko, które ma zapewnioną właściwą opiekę może osiągnąć optimum swoich możliwości, mimo występowania zaburzeń ruchowych. Odpowiednia opieka domowa, medyczna i psychopedagogiczna, nie odrywająca dziecka od rodziny, obejmująca stymulację wszystkich sfer rozwojowych powinna zapewnić zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka, to jest potrzeby miłości, bezpieczeństwa i ruchu. Nie dopuści ona do powstania wtórnych zaburzeń dodatkowo upośledzających rozwój.
Los dziecka z zaburzeniami jest trudny. Rodzice powinni mu okazać cierpliwość i akceptację. Niestety wielu rodziców zachowuje się tak jak nie powinno. Do nieprawidłowych zachowań należy:
- zbytnia troska o dziecko
- brak akceptacji dla ułomności
- ukrywanie przed światem, że dziecko jest niepełnosprawny
- całkowita rezygnacja z rehabilitowania dziecka
Trzeba pamiętać, że w przypadku zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, należy zwracać uwagę nie tylko na zaburzenia motoryki, ale również na zaburzenia związane ze sferą psychiki.
Ważne jest również zwrócenie uwagi na wszelkie nieprawidłowości ze strony mowy.
Jeżeli więc zostaną one zauważone, to należy jak najszybciej podjąć się leczenia. Może się zdarzyć, że nieprawidłowy rozwój mowy będzie miał ogromny wpływ na rozwój osobowości.
Bibliografia:
- K. Wojaczyńska- Stanek, M. Poliszuk- Siedlecka ,Mózgowe porażenie dziecięce w: Neurologia dziecięca.
- H. Mierzejewska, M.Przybysz- Piwkowa red., Mózgowe porażenie dziecięce. Problemy mowy, Warszawa 1997.
- R. Michałowicz .: Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa 1986.
- A.Wyszyńska : Psychologia defektologiczna, Warszawa 1987.
- K.J.Zabłocki : Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii, Warszawa 1998.
- K.J. Zabłocki : Wprowadzenie do rewalidacji, Toruń 1996.
|
